Co nowego
Opublikowane 12 maja 2021

Czy inspirowanie się cudzym utworem narusza prawa autorskie?

Pexels.com by Dids

Pexels.com by Dids

 

Inspirowanie się cudzym utworem nie stanowi naruszenia praw autorskich. Dzieje się tak jednak w przypadku rozporządzania i korzystania z opracowania cudzego utworu bez zgody twórcy utworu pierwotnego. Praktyczne problemy budzi jednak rozgraniczenie zakresów dzieła inspirowanego i opracowania będącego już utworem zależnym.

 

Głośne spory sądowe

 Jeden z najgłośniejszych procesów dotyczących granic inspiracji oraz opracowania dotyczył słynnego westernu „Siedmiu wspaniałych” z 1960 r. w reżyserii Johna Strugesa, którego scenariusz został oparty na filmie „Siedmiu samurajów” z 1954 r. w reżyserii Akiry Kurosawy. Współcześnie głośne spory toczą się pomiędzy twórcami gier komputerowych np.  PUBG Corp – twórcy Playerunknown’s Battlegrounds pozwali Epic Games. Chodziło o naruszenie praw autorskich i bezprawne wykorzystanie w Fortnite niektórych z rozwiązań gry Playerunknown’s Battlegrounds oraz słynny spór między “Fallout Shelter” oraz „Westworld”, która to gra została ostatecznie wycofana z rynku pod zarzutem plagiatu (skopiowania kodu źródłowego). W Polsce kilka lat temu toczył się głośny spór między twórcami dwóch powstających równolegle filmów inspirowanych powieścią „Kariera Nikodema Dyzmy” tj. reżyserem i producentem serialu „Kariery Sebastiana Dyzmy” oraz producentem filmu „Kariera Nikosia Dyzmy”.

 

Jak rozróżnić utwór inspirowany od utworu zależnego (opracowania)?

Utwór zależny (opracowanie)

 Nie ma definicji ustawowej utworu zależnego (opracowania). W uproszczeniu przyjmuje się, że dzieło zależne to twórcze przekształcenie dzieła pierwotnego (oryginalnego/macierzystego) lub jego fragmentu. Jest to za każdym razem oceniane przez sąd. Przykładowe kryteria oceny, które sąd bierze pod uwagę:

  1. forma utworów np. utwór literacki, gra komputerowa itd.
  2. rozpoznawalność dzieła pierwotnego lub jego fragmentów w opracowaniu
  3. możliwość rozpoznania w opracowaniu przejętych wartości estetycznych lub intelektualnych oryginału
  4. związek i podobieństwo między oryginałem i opracowaniem
  5. okoliczności powstania opracowania
  6. czy dzieło późniejsze miałoby dokładnie taką samą postać, gdyby nie konkretne dzieło wcześniejsze

Opracowanie jest utworem zależnym od utworu pierwotnego i zarówno rozporządzanie, jak i korzystanie z niego wymaga zgody twórcy utworu pierwotnego.

Przykładem utworu zależnego (opracowania) jest adaptacja filmowa, tłumaczenie powieści z języka oryginału na inny język obcy, wykonanie danego obrazu w innej technice malarskiej lub jako rysunek, remake filmu, kontynuacja losów bohaterów z zachowaniem ich tożsamości, osobowości, charakteru, czasu akcji itd.

 

Utwór inspirowany

Nie ma definicji ustawowej utworu inspirowanego. Utwór inspirowany jest samodzielnym utworem w rozumieniu prawa autorskiego i jego twórca może nim rozporządzać i korzystać w dowolny sposób. W uproszczeniu przyjmuje się, że w przypadku dzieł inspirowanych można dostrzec związek między utworem pierwotnym a inspirowanym, ale nie ma przejęcia elementów twórczych dzieła pierwotnego lub jego fragmentów. Stworzenie utworu inspirowanego nie narusza praw autorskich utworu pierwotnego.

Jest to za każdym razem oceniane przez sąd. Przykładem utworu inspirowanego jest muzyka baletowa Sergieja Prokofiewa „Romeo i Julia” inspirowana słynnym dramatem Szekspira, wzory mebli inspirowane stylem art deco, kolekcja ubrań inspirowana modą lat 80-tych itd.

Najtrudniejszą kwestią w praktyce jest ustalenie granicy pomiędzy utworem zależnym (opracowaniem) a utworem inspirowanym, gdyż bardzo często w sprawach o naruszenie praw autorskich pozwany broni się twierdząc, że jego dzieło jest jedynie utworem inspirowanym, w tym zakresie mogą okazać pomocne wymienione wyżej kryteria, które biorą pod uwagę sądy rozpatrując sporne sprawy.

 

W Niemczech została wypracowana teoria blaknięcia dla rozróżnienia utworu inspirowanego i opracowania

W prawie niemieckim, podobnie jak w prawie polskim, rozróżnia się utwory zależne i utwory inspirowane (§ 23 Bearbeitungen und Umgestaltungen i § 24 Freie Benutzung ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych- Gesetz über Urheberrecht und verwandte Schutzrechte).

Opracowania utworu mogą być publikowane i wykorzystywane jedynie za zgodą twórcy. O opracowaniu można mówić wtedy, gdy nowy utwór został stworzony poprzez działalność twórczą autora, ale w którym wciąż można dostrzec tożsamość/cechy oryginalnego dzieła.

W przypadku inspiracji istotne jest, aby nowopowstały utwór wykazywał widoczny i twórczy dystans i aby był oryginalny w takim rozumieniu, że jest własną intelektualną twórczością jego autora.

Granica jest bardzo często trudna do dostrzeżenia. Im bardziej oryginalny i indywidualny jest utwór, tym większy twórczy dystans zachowuje od już istniejącego działa. Warunkiem jest to, aby utwór, który zainspirował twórcę nie był przejęty w całości, ale tylko w ograniczonym zakresie.

W celu łatwiejszego rozróżnienia utworów inspirowanych od utworów zależnych w orzecznictwie sądów niemieckich rozwinięto tzw. teorię blaknięcia (np. BGH, Urteil vom 20.03.2003; Az.: I ZR 117/00, BGH, Urteil vom 11.03.1993, Az.: I ZR 263/91), na podstawie której można stwierdzić, że inspiracja zakłada, że ze względu na indywidualność nowej pracy rysy i cechy charakterystyczne starego dzieła zanikają/blakną. Zwykle odbywa się to przez fakt, że cechy zapożyczone z chronionego starszego utworu w nowej pracy schodzą na dalszy plan w taki sposób, że starszy utwór jest jedynie inspiracją dla twórczej, nowej pracy.

 

 

(Opracowanie adw. Małgorzata Nowotnik-Zajączkowska i adw. Jaśmina Bondara)

Co nowego
Freepik.com by rawpixel

Walne zebrania członków stowarzyszeń w trybie zdalnym – czy to nadal możliwe?

Przepisy ustaw antycovidowych umożliwiły w okresie epidemii oraz w okresie zagrożenia epidemiologicznego organizację walnych zebrań członków stowarzyszeń (oraz pozostałych ich organów) w trybie zdalnym tj. przy wykorzystaniu środków komunikacji elektronicznej. Ten wygodny sposób udziału w pracach stowarzyszeń nie tylko umożliwił niezakłócone kontynuowanie ich działalności w okresie epidemii, ale niejednokrotnie okazał się atrakcyjną, wygodną alternatywą wobec […]

Czytaj więcej
Źródło Pexels.com by Sora Shimazaki

Stwierdzenie nieważności umowy kredytowej- korzystny wyrok dla naszych Klientów

W ubiegłym roku uzyskaliśmy dla naszych Klientów korzystny wyrok w sporze z Raiffeisen Bank International AG, w którym Sąd orzekł tzw. odfrankowienie umowy – uznając za niedopuszczalne postanowienia regulujące mechanizm indeksacyjny, zasądził odpowiednią kwotę spłaty na rzecz Kredytobiorców tytułem zwrotu nadpłaty powstałej na ich rachunku.   Wspólnie z Klientami postanowiliśmy jednak zawalczyć o więcej i […]

Czytaj więcej

Upadłość Getin Noble Bank- co powinieneś wiedzieć

20 lipca 2023 r. ogłoszono upadłość Getin Noble Bank. Orzeczenie to jest szczególnie istotne dla tysięcy kredytobiorców, którzy zaciągnęli w tym banku tzw. kredyt frankowy.   Upadłość banku, jako strony postępowania sądowego, powoduje przede wszystkim obligatoryjne zawieszenie postępowania z jego udziałem. Jest to okoliczność całkowicie niezależna od woli drugiej strony postępowania i następuje z urzędu. […]

Czytaj więcej