Nieważność umowy kredytowej a terminy przedawnienia roszczeń
7 maja 2021 r. Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów podjął kolejną uchwałę (III CZP 6/21), która miała doniosłe znaczenie dla sporów frankowych.
Po pierwsze SN przyjął, że niedozwolone postanowienie umowne (art. 3851 § 1 k.c.) jest od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną. Ponadto podkreślono, że jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.). Kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna. Uchwale nadano moc zasady prawnej.
Podejmując niniejszą uchwałą, SN zachował konsekwencję w stosunku do uchwały przyjętej dnia 16 lutego 2021 r. (sygn. akt III CZP 11/20), w której to opowiedziano się za zasadnością teorii dwóch kondykcji (rozliczenie powinno nastąpić na podstawie odrębnej oceny dla każdego ze świadczeń wzajemnych) w kontekście roszczeń kredytobiorców oraz banków. Tożsame konkluzje płyną z najnowszej uchwały.
Pozytywne aspekty uchwały Sądu Najwyższego
Zapewne większość frankowiczów, jak również ich pełnomocnicy, spodziewali się innego rozstrzygnięcia w kontekście przedawnienia roszczeń banków, warto jednak zauważyć pozytywne aspekty tej uchwały.
Przede wszystkim teoria dwóch kondykcji jest korzystniejsza dla strony słabszej, tj. konsumentów. Stanowisko Sądu Najwyższego jest obecnie jasne i klarowne. Sądy powszechne nie powinny samowolnie rozliczać wzajemnych roszczeń stron umów frankowych. W celu dochodzenia zwrotu kwoty wypłaconego kredytu, banki winny występować z odrębnymi roszczeniami.
Omawiane rozstrzygnięcie zapewnia przewidywalność linii orzeczniczej. Jest to kwestia istotna zarówna dla rozważających wytoczenie powództwa, jak również dla tych, którzy na chwilę obecną decydują się jedynie na próby polubownego rozwiązania sporu. Orzeczenie Sądu pozwoli szerzej oszacować ryzyko związane z pozwaniem banku.
Obiektywna ocena uchwały nasuwa wnioski, że SN chciał niejako zadowolić obie strony sporu. Z jednej strony potwierdzono zasadność stosowania teorii dwóch kondykcji, ale jednocześnie rozstrzygnięto jednoznacznie o początku biegu terminu przedawnienia roszczeń banku o zwrot wypłaconego kapitału. Zgodnie z konkluzjami przyjętymi przez SN, roszczenia banków stają się wymagalne dopiero po definitywnym rozstrzygnięciu o nieważności umowy kredytowej. Tym samym banki mają czas na podjęcie decyzji o wytoczeniu powództwa wobec kredytobiorców. W ten sposób upadają teorię odnośnie wcześniejszej wymagalności roszczeń banków, a tym samym ich uprzedniego przedawnienia.
Zauważyć jednak należy, że orzekając o terminach przedawnienia wzajemnych roszczeń, SN przyjął również założenie korzystne dla frankowiczów. W ocenie SN roszczenia o zwrot wpłaconych rat stają się wymagalne dopiero od momentu świadomego zakwestionowania umowy kredytowej. Tym samym upada założenie przedawnienia roszczeń z upływem lat 10 po terminie płatności poszczególnych rat. Czyni to możliwym objęcie pozwem wszystkich dokonanych uprzednio spłat, nawet tych, które miały miejsce ponad 10 lat przed wniesieniem pozwu, a kredytobiorca nie wystąpił wcześniej z zawezwaniem do próby ugodowej, co mogło przerwać bieg przedawnienia.
Co więcej SN odwołał się do wyroku TSUE z dnia 29 kwietnia 2021 r. (sygn. akt C-19/20) wskazując, iż należyte poinformowanie kredytobiorcy wymaga przekazania mu wyczerpujących informacji o obiektywnych konsekwencjach związanych z upadkiem umowy. W ocenie SN umowa powinna być uznana za definitywnie bezskuteczną, jeżeli konsument – należycie poinformowany o skutkach – nie wyrazi zgody na związanie postanowieniem uznanym za abuzywne.
Brak przedawnienia roszczeń banków zmniejszy liczbę pozwów frankowych?
Brak przedawnienia roszczeń banków może teoretycznie zmniejszyć ilość pozwów frankowych. Warto jednak wspomnieć, że bazujące na argumencie przedawnienia roszczeń banku koncepcje „darmowego mieszkania” były jedynie wyrazem mało racjonalnego i życzeniowego podejścia części środowiska walczącego o prawa frankowiczów. Mało prawdopodobnym byłoby oczekiwanie, że SN usankcjonuje możliwość uzyskania kwoty kredytu bez obowiązku jej zwrotu. Zauważyć jednak należy, że SN nie wypowiedział się dotychczas, czy bankom należy się opłata za korzystnie z kapitału. Kluczową w tym zakresie będzie uchwała SN w sprawie III CZP 11/21, na którą nadal czekamy.
Niezależnie od tego, że uzyskaną kwotę kredytu trzeba będzie zwrócić, zasadne jest jednak zbadanie czy umowa z bankiem nie zawiera postanowień abuzywnych lub skutkujących jej nieważnością. Niewątpliwie bowiem roszczenia oparte na takich zarzutach pozwolą na znaczne obniżenie zobowiązania kredytobiorcy wobec banku.
W sprawach kredytów frankowych zapraszamy do kontaktu z Kancelarią NLK.
(opracowanie adw. Piotr Gąsowski)
