Ochrona żywności w Polsce i Unii Europejskiej
Masowa produkcja żywości powoduje, iż konsumenci coraz częściej zaczynają zwracać uwagę na pochodzenie i jakość produktów rolno-spożywczych oraz na naturalny i oryginalny sposób wytwarzania żywności. Dlatego też coraz większą rolę, zarówno w Polsce, jak i innych krajach Unii Europejskiej, odgrywa ochrona wysokiej jakości produktów rolno-spożywczych. Na szczeblu Unii Europejskiej opracowany został system ochrony produktów tradycyjnych i regionalnych. Podstawą funkcjonowania tego systemu jest Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012 z dnia 21 listopada 2012 r. w sprawie systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. U. L 343 z 14.12.2012). Zgodnie z w/w Rozporządzeniem określony produkt może zostać objęty ochroną w Unii Europejskiej jako Chroniona Nazwa Pochodzenia, Chronione Oznaczenie Geograficzne lub Gwarantowana Tradycyjna Specjalność.
Chroniona Nazwa Pochodzenia (CHNP)
to oznaczenie, które obejmuje produkty posiadające specyficzne cechy ściśle powiązane z warunkami miejsca, z którego dany produkt pochodzi. Warunki te mogą mieć charakter zarówno naturalny np. rodzaj gleby, klimatu, jak i społeczno – historyczny np. wieloletnia tradycja wytwarzania danego produktu na określonym terytorium. Jednakże najistotniejszą przesłanką przemawiająca za uznaniem, iż dany produkt stanowi Chronioną Nazwę Pochodzenia jest konieczność przeprowadzenia wszystkich etapów produkcji danego wyrobu na określonym obszarze geograficznym. Przykładami polskich produktów uznanych za Chronioną Nazwę Pochodzenia są: obwarzanek krakowski, śliwka szydłowska, cebularz lubelski.
Chronione Oznaczenie Geograficzne (ChOG)
to z kolei oznaczenie obejmujące produkty, których nazwa odnosi się do regionu, w którym są wytwarzane. Przesłanką przemawiającą za uznaniem, iż dany produkt stanowi Chronione Oznaczenie Geograficzne jest konieczność przeprowadzenia przynajmniej jednej z faz produkcji np. przygotowania, czy przetwarzania produktu na danym obszarze. Istotne jest również wykazanie, by jakaś charakterystyczna cecha produktu np. jakość, renoma, były związane z danym obszarem geograficznym. Przykładami polskich produktów uznanych za Chronione Oznaczenie Geograficzne są: andruty kaliskie, rogal świętomarciński.
Gwarantowana Tradycyjna Specjalność (GTS)
to oznaczenie, które obejmuje produkty o specyficznym charakterze tzn. dany wyrób musi wyraźnie odróżniać się szczególnymi cechami od innych podobnych produktów. Istotne jest, żeby wyrób danego produktu odbywał się przy użyciu tradycyjnych surowców, bądź metod produkcji. Ponadto wymagane jest by otrzymanie danego produktu było następstwem praktyki, która sięga co najmniej 30 lat. W związku z tym przy Gwarantowanej Tradycyjnej Specjalności nie jest wymagana konieczność powiązania danego produktu z regionem, czy obszarem jak ma to miejsce przy Chronionej Nazwie Pochodzenia, czy Chronionym Oznaczeniu Geograficznym.
„Parma (Italy), aging meat”, Author: Scott Brenner, (c): CC2.0
Przykładami polskich produktów uznanych za Gwarantowaną Tradycyjną Specjalność są: kiełbasa myśliwska, kabanosy, pierekaczewnik, olej rydzowy.
Uzyskanie ochrony prawnej na dany produkt w Unii Europejskiej musi zostać poprzedzone rejestracją w Rejestrze Chronionych Nazw Pochodzenia i Chronionych Oznaczeń Geograficznych lub w Rejestrze Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności. W tym celu należy zwrócić się z wnioskiem o rejestrację do Komisji Europejskiej za pośrednictwem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Z kolei na szczeblu ochrony krajowej, która stanowi niezależną ochronę w stosunku do ochrony w ramach Unii Europejskiej, zgodnie z ustawą z dnia 17 grudnia 2004 r. o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych (Dz.U.2005.10.68) istnieje możliwość wpisania produktu na listę Produktów Tradycyjnych. Przedmiotowa Lista prowadzona jest przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Na powyższą Listę mogą zostać wpisane artykuły, których jakość lub wyjątkowe cechy i właściwości wynikają ze stosowania tradycyjnych metod produkcji, przy czym za tradycyjne uważa się metody wykorzystywane od co najmniej 25 lat. Przed uzyskaniem wpisu wyroby te muszą zostać uznane za element dziedzictwa kulturowego regionu, w którym są wytwarzane i stanowić część tożsamości społeczności lokalnej. Przykładami produktów wpisanych na Listę Produktów Tradycyjnych są jabłka grójeckie, pańska skórka, paluszki krakowskie. Warto nadmienić, że zgodnie z listą opublikowaną na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, do chwili obecnej zostało zarejestrowanych już 1488 produktów.
Powyżej opisana ochrona produktów rolno-spożywczych zabezpiecza je przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Przede wszystkim chroni produkt przed wykorzystaniem go w celach handlowych dla produktów nie objętych rejestracją, m.in. przed „podszywaniem się” pod zarejestrowany produkt, czy jego imitacją. Ponadto pomaga informować konsumentów o jakości nabywanych produktów oraz chroni przed wprowadzaniem w błąd klientów co do prawdziwego pochodzenia produktu. W konsekwencji w/w ochrony oznaczenia wpływają na atrakcyjność wyrobów i utrzymywaniu ich renomy oraz jakości, co zwiększa również popyt na te produkty i sprawia, że stanowioną one produkty konkurencyjne w stosunku do żywności produkowanej w sposób masowy.
