Prawo do grobu nie takie oczywiste, jak się wydaje
W najbliższym czasie wspominać będziemy naszych bliskich zmarłych gromadząc się nad ich grobami w związku z obchodami Dnia Wszystkich Świętych i Dnia Zadusznego. W ubiegłym roku pisaliśmy o tym, czy można kopiować pomniki cmentarne https://nlk-law.pl/nagrobki-cmentarzu-mozna-kopiowac/ W tym roku chcemy podjąć temat prawa do grobu, czyli miejsca pochówku.
Prawo do grobu zmarłego, który zawarł umowę z cmentarzem
Osoby, które nabyły prawo do pochówku na określonym cmentarzu i wniosły wymagane opłaty, mają prawo być pochowane w miejscu wskazanym w umowie zawartej z cmentarzem (zarządem cmentarza). Podmiot zarządzający nie może odmówić pochówku w przypadku wykupienia miejsca na cmentarzu i uiszczenia opłaty. Jest to sytuacja budząca najmniejsze wątpliwości. W praktyce jednak taka sytuacja zdarza się najrzadziej, gdyż ludzie zwykle nie są tak zapobiegliwi, aby planować swój pogrzeb i miejsce pochówku. Wyjątkiem są osoby, które nie chcą dostarczać kłopotów bliskim, lubią mieć wszystko pod kontrolą, czy panujący monarchowie. W tym miejscu warto dodać, że pochówek jest czymś innym niż ceremonia pogrzebowa, która regulowana jest prawem wyznaniowym, ceremoniałem państwowym, wojskowym czy zasadami przyjętymi przez ceremoniarzy świeckich (im też zdarza się odmawiać odprawienia ceremonii pogrzebowej z powodów etycznych).
Prawo do grobu bliskich zmarłego, który zawarł umowę z zarządem cmentarza
Pojawić się może pytanie czy najbliższa rodzina zmarłego, który zawarł umowę z cmentarzem może być pochowana w tym samym miejscu na cmentarzu (w tym samym grobie), obok niego. Jest to dopuszczalne prawnie, ale ustawodawca zawęża krąg bliskich zmarłego do następujących osób: małżonka/ki, wstępnych, zstępnych, rodzeństwa i przysposobionych. Dalsze rozporządzenia co do prawa do grobu poszczególnych osób, mogą zostać ograniczone lub rozszerzone na podstawie oświadczeń wszystkich żyjących osób, którym przysługuje prawo do grobu.
Przykład: Zmarła kobieta, której rodzice żyją, miała męża i pozostawiła po sobie dzieci. Na wykupionym miejscu, na cmentarzu może być pochowany jej mąż, dzieci, a nawet rodzice czy wnuki, jeśli w przyszłości pojawią się na świecie.
Prawo do grobu powinowatych lub daleko spokrewnionych
Sytuacja komplikuje się w przypadku, gdy umowę z cmentarzem zawarł nieżyjący przodek (który jako jedyny był stroną umowy) i pochówek będzie dotyczył jego powinowatych np. synowej, zięcia lub osób daleko spokrewnionych np. kuzynów. Wydaje się, że rozwiązania mogą być dwa:
Po pierwsze można uznać, że osoby powinowate lub daleko spokrewnione mogą nabyć prawo do grobu poprzez przejście tego uprawnienia w ramach sukcesji rodzinnej najpierw na osoby bezpośrednio spokrewnione ze zmarłym przodkiem, a następnie na kolejne osoby spokrewnione z osobami pochowanymi w grobie zgodnie z zasadą opisaną wyżej. Ustawodawca nie wskazał, którego zmarłego dotyczy prawo do grobu, przez co powstaje swego rodzaju łańcuszek, dzięki któremu prawo do grobu przechodzi z pokolenia na pokolenie, z jednej osoby na drugą, ze względu na wskazany w ustawie krąg bliskich (z ojca/matki na syna/córkę, na ich dzieci, małżonków).
Przykład: Zmarł mężczyzna (A), który miał żonę (B) i syna (X), syn zaś też miał żonę (Y). Prawo do grobu dla najbliższej rodziny zostało zapewnione dzięki zmarłemu mężczyźnie (A), ponieważ zawarł on umowę z cmentarzem. Następnie zmarła jego żona (B), potem syn (X) i na końcu synowa (Y). Czy synowa (Y) będzie miała prawo do grobu? Jej teściowie (A, B) są pochowani w wykupionym grobie podobnie jak jej mąż (X). Po śmierci rodziców (A, B) prawo do grobu nabył ich syn (X). Natomiast synowa (Y) ma prawo do danego grobu z tego względu, że jest małżonką syna mężczyzny (A), który zawarł umowę z cmentarzem tj. znajduje się w ustawowym kręgu bliskich swojego męża (X).
Analogicznie w przypadku dalszych krewnych po zmarłym (A) prawo do grobu uzyskała jego siostra (jeśli taką posiada), a po niej jej własne dzieci i wnuki.
Po drugie może się zdarzyć, że zarząd cmentarza odmówi pochówku na wykupionym miejscu na cmentarzu powołując się na to, że uprawnienia nie przechodzą metodą „łańcuszkową” lub, że dana osoba nie należy do kręgu „bliskich osoby zmarłej”. Dlatego jeszcze za życia warto się zabezpieczyć przed taką sytuacją. Osoby które nabyły prawo do grobu dzięki pokrewieństwu lub powinowactwu mogą złożyć oświadczenie o ograniczeniu lub rozszerzeniu uprawnionych do grobu ze wskazaniem na określone osoby np. oświadczając, że nie chcą, aby w grobie był pochowany ich mąż/żona z którymi są w faktycznej separacji lub osoba, która wyrządziła im krzywdę dopuszczając się wobec nich czynu zabronionego lub mogą oświadczyć, że chcą, aby w grobie rodzinnym została pochowana samotna ciocia czy wujek itd. Oświadczenie musi być zgodnie złożone przez wszystkich uprawnionych w kancelarii cmentarnej. Potwierdzenie prawa do grobu danej osoby może ułatwić dokonanie opłaty cmentarnej.
Wymagana co 20 lat opłata cmentarna nie tylko pozwala utrzymać miejsce na cmentarzu, gdzie pochowani są bliscy, ale może w przyszłości zapewnić możliwość bycia pochowanym w danym miejscu, zwłaszcza, gdy umowę zawarł od dawna nieżyjący członek rodziny lub powinowaty.
Z doświadczenia życiowego i zawodowego wynika, że prawo do grobu może stanowić zarzewie niejednego konfliktu rodzinnego. Warto więc kierować się zasadą memento mori i okazać minimalną zapobiegliwość w tym zakresie w trosce o żyjących bliskich, bo samych zainteresowanych, którzy odeszli, temat pochówku już raczej nie zajmuje.
/Oprac. apl. adwokacka Klaudia Boniec i adw. Małgorzata Nowotnik-Zajączkowska/
