TSUE powierza los frankowiczów w ręce sądów krajowych
Oczekując na podjęcie uchwały przez pełen skład Izby Cywilnej Sąd Najwyższego w kontekście pytań skierowanych przez Pierwszą Prezes Sądu Najwyższego, otrzymaliśmy kolejny wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej odnoszący się do sporów frankowych. W orzeczeniu ogłoszonym w dniu 29 kwietnia 2021 r. w sprawie C-20/19, TSUE podtrzymał dotychczasową linię orzeczniczą, a zarazem powierzył losy frankowiczów w ręce sądów krajowych.
Przyczynkiem do wydania ww. orzeczenia były pytania zadane w dniu 16 stycznia 2020 r. przez Sąd Okręgowy w Gdańsku. Pytania powstały na kanwie Dyrektywy Rady 93/13 EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Sąd gdański pytał m.in. o:
- wpływ uprzedniego zawarcia aneksu do umowy kredytowej w zakresie postanowień o charakterze nieuczciwym na możliwość stwierdzenia upadku całej umowy,
- czy Sąd ma obowiązek informowania konsumenta, który zgłosił żądanie stwierdzenia nieważności umowy w związku z eliminacją warunków nieuczciwych, o skutkach prawnych takiego rozstrzygnięcia?
- czy Sąd stwierdzając nieuczciwość tylko niektórych elementów warunku umownego dotyczącego ustalanego przez bank kursu wymiany waluty, może wyeliminować zapisy dotyczące ustalanej jednostronnie i w niejasny sposób marży banku będącej składową kursu wymiany, przy jednoczesnym pozostawieniu postanowień odnoszących się do średniego kursu banku centralnego?
- czy stwierdzenie nieważności na skutek wyłączenia nieuczciwych warunków umownych, należy rozumieć w ten sposób, że jest to sankcja, która może nastąpić jako rezultat konstytutywnego orzeczenia sądu?
Sądy nie otrzymały żadnych jednoznacznych wskazówek w zakresie orzekania. To sędziowie mają dokonać analizy poszczególnych spraw. Jednocześnie Trybunał potwierdził dopuszczalność zarówno stwierdzenia nieważności umów kredytowych, jak również ich utrzymywanie w mocy po uprzednim usunięciu z jej treści zapisów niedozwolonych.
To sądy krajowe mają oceniać treść klauzul umownych oraz możliwość ich dalszego funkcjonowania. W komunikacie TSUE wskazano, że „unieważnienie umowy w postępowaniu przed Sądem Okręgowym w Gdańsku nie może zależeć od wyraźnego żądania konsumentów, lecz wynika z obiektywnego zastosowania przez sąd krajowy kryteriów ustanowionych na mocy prawa krajowego”. Trybunał wskazał, że to sąd krajowy winien ocenić możność utrzymania warunków umowy kredytu frankowego.
TSUE wskazał również, że „wykładni art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy dokonywać w ten sposób, że z jednej strony nie stoją one na przeszkodzie temu, by sąd krajowy usunął jedynie nieuczciwy element warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, w wypadku, gdy zniechęcający cel tej dyrektywy jest realizowany przez krajowe przepisy ustawowe regulujące korzystanie z niego, o ile element ten stanowi odrębne zobowiązanie umowne, które może być przedmiotem indywidualnej kontroli pod kątem nieuczciwego charakteru. Z drugiej strony, przepisy te stoją na przeszkodzie temu, by sąd odsyłający usunął jedynie nieuczciwy element warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą, a konsumentem, jeżeli takie usunięcie sprowadzałoby się do zmiany treści tego warunku poprzez zmianę jego istoty, czego zbadanie należy do tego sądu.”
Ponad powyższe Trybunał podkreślił, że zawarcie aneksu do umowy nic nie zmienia w zakresie oceny postanowień zawartych pierwotnie w umowie. W komunikacie TSUE wskazano, że „Trybunał stwierdził, że z dyrektywy nie wynika, że w sytuacji, w której rezygnacja przez konsumenta z prawa do powoływania się na nieuczciwy charakter wynika z jego wolnej i świadomej zgody, stwierdzenie nieuczciwego charakteru pierwotnych warunków danej umowy skutkuje unieważnieniem umowy w brzmieniu zmienionym aneksem, nawet jeśli, po pierwsze, usunięcie tych warunków doprowadziłoby do unieważnienia całości pierwotnie zawartej umowy, a po drugie, takie unieważnienie byłoby korzystne dla konsumenta.”
TSUE podkreślił również konieczność informowania kredytobiorców o skutkach stwierdzenia nieważności umowy kredytowej, nawet w razie ich reprezentacji przez profesjonalnego pełnomocnika. Konsument winien być w pełni świadomy konsekwencji podejmowanych decyzji.
Chociaż omawiany wyrok Trybunału nie stanowi rewolucji w zakresie dotychczasowego orzecznictwa, to jednak potwierdza, że priorytetem jest przywrócenie równowagi pomiędzy bankami, a kredytobiorcami, zaś Dyrektywa 93/13 ma ku temu prowadzić.
W konsekwencji powyższego wyrok z dnia 19 kwietnia 2021 r. w sprawie C-20/19 może mieć istotny wpływ na treść uchwały pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego.
(Opracowanie adw. Piotr Gąsowski)
