Zapach świeżo skoszonej trawy? Ryk lwa? A może smak truskawek? O pomysłach na niekonwencjonalne znaki towarowe
16 marca 2019 r. weszła w życie nowelizacja ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej („PWP”), która w ślad za dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2436 z dnia 16 grudnia 2015 r. usunęła wymóg graficznego przedstawienia znaku towarowego. Obecnie znakiem towarowym może być każde oznaczenie umożliwiające odróżnienie towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa oraz możliwe do przedstawienia w rejestrze znaków towarowych w sposób pozwalający na ustalenie jednoznacznego i dokładnego przedmiotu udzielonej ochrony, a więc np. smak, zapach, ruch czy hologram.
Po dwóch latach obowiązywania tej radykalnej zmiany został wydany Wspólny komunikat dotyczący wspólnej praktyki w zakresie nowych znaków towarowych – badania wymogów formalnych i podstaw odmowy opracowany przez urzędy krajowe ds. własności intelektualnej wraz z Urzędem UE ds. Własności Intelektualnej (EUIPO) w ramach „Programu Konwergencji” (Wspólny Komunikat). Można zatem ustalić jak rejestracja takiego znaku będzie wyglądała w praktyce w krajach UE po 14 lipca 2021 r. czyli dacie wejścia w życie ww. Wspólnego komunikatu.
- Znak zapachowy
Oznaczenia zapachowe i smakowe to jedne z najbardziej kontrowersyjnych niekonwencjonalnych znaków towarowych. Zgodnie z Ogólnymi Wytycznymi Prezesa Urzędu Patentowego RP w zakresie znaków towarowych „obecnie nie udziela się prawa ochronnego na znaki zapachowe, ponieważ nie jest możliwe określenie ich przedmiotu ochrony w jasny i precyzyjny sposób z wykorzystaniem ogólnie dostępnej technologii” [1] Podstawą takiego stanowiska jest zapewne przyjęty w orzecznictwie pogląd, że zapach nie może być przedstawiony w rejestrze. Ocena ta została wyrażona w precedensowym wyroku Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 2002 r. w sprawie Ralf Sieckmann przeciwko Deutsches Patent- und Markenamt o sygnaturze C-273/00. Sprawa dotyczyła kompozycji zapachowej określonej jako „balsamicznie owocowy zapach z delikatną nutą cynamonu”. Do zgłoszenia znaku została załączona próbka zapachowa oraz wzór chemiczny substancji.
ETS nie uznał jednak, że oznaczenie zapachowe nadaje się do przedstawienia w rejestrze. ETS wskazał, że próbka zapachowa nie posiada cech trwałości oraz obiektywności tj. podlega subiektywnej interpretacji. Z kolei zapis chemiczny substancji nie spełnia wymogu przedstawialności, ponieważ oznaczenie musi być na tyle precyzyjne i jasne, aby było zrozumiałe dla osób, które posiadają interes w zapoznaniu się z rejestrem znaków, w tym konkurentów. Przedmiotowy wyrok ustalił tzw. „Przesłanki Sieckmanna”, które wskazują, że prezentacja oznaczenia niekonwencjonalnego musi być jasna, precyzyjna, zwarta, łatwo dostępna, zrozumiała, trwała i obiektywna. Przykładem udanej rejestracji znaku zapachowego jest oznaczenie „zapachu świeżo skoszonej trawy” zarejestrowanego dla klasy 28 klasyfikacji nicejskiej tj. piłek tenisowych (EUTM: 000428870) (prawo wygasło). Pozostałe przykłady to nieudane próby rejestracji innych znaków zapachowych takich jak „zapach kwiatu konwalii” zgłoszony przez Firmę Cukierniczą „Solidarność” dla klasy 29, 30 i 32 klasyfikacji nicejskiej tj. dla m.in.: galaretek dżemów, kompotów, wyrobów cukierniczych (Z.220307).
Źródło: Baza danych Europejskiego Urzędu ds. Własności Intelektualnej
Można jednak przypuszczać, że niedługo zostaną podjęte kolejne próby zgłoszenia znaku zapachowego. Na rynku można dostrzec, że wykorzystanie zapachu w kampanii marketingowej oraz w polityce budowania marki jest coraz bardziej popularne. Zapachy stosują m.in. hotele, firmy odzieżowe w swoich firmowych salonach, salony kosmetyczne itd.
- Znak smakowy
Znaki smakowe są to oznaczenia odbierane za pomocą zmysłu smaku. W orzecznictwie przyjmuje się, że oznaczenia smakowe nie zasługują na ochronę ponieważ nie spełniają przesłanek wymienionych w wyroku Sieckmanna. W Ogólnych Wytycznych Prezesa Urzędu Patentowego RP zostało wskazane, że „[n]iewątpliwie jest to dość nowa forma oznaczeń, która podobnie jak znaki zapachowe, nie będzie mogła obecnie być chroniona, gdyż określenie ich przedmiotu ochrony w jasny i precyzyjny sposób z wykorzystaniem ogólnie dostępnej technologii nie jest na ten czas możliwe”[2]. Przykładem próby rejestracji znaku towarowego smakowego jest smak pomarańczy dla leków antydepresyjnych (EUTM: 003065539) (zgłoszenie odrzucone).
- Znak dźwiękowy
Zgodnie ze Wspólnym komunikatem znak dźwiękowy jest znakiem składającym się wyłącznie z dźwięku lub kombinacji dźwięków niezależnie od dźwięku w nim zawartego tj. melodii, odgłosów zwierząt lub natury, elementu słownego wypowiedzianego w charakterystyczny sposób. Znak dźwiękowy może być przestawiony w formie pliku dźwiękowego odtwarzającego dźwięk lub zapisu muzycznego[3], umożliwiającego odtworzenie melodii. Jednym z najbardziej rozpoznawalnych znaków towarowych jest „ryk lwa” Metro-Goldwyn-Mayer (EUTM 005170113).
Źródło: Baza danych Europejskiego Urzędu ds. Własności Intelektualnej
Kilka lat temu na rynku polskim charakterystycznym znakiem dźwiękowym posługiwał się jeden z dostawców lodów, którego samochody dostawcze emitowały krótki sygnał muzyczny.
- Znak ruchomy
Znaki ruchome to przede wszystkim znaki pokazujące ruch. Do tej kategorii należy zaliczyć oznaczenia, które przedstawiają „zmianę” np. zmianę pozycji elementów czy zmianę koloru. Rejestracja ruchomego znaku towarowego może wymagać wskazania czasu trwania, powtórzeń i prędkości ruchu. Zgodnie ze Wspólnym komunikatem znak ruchomy nie może składać się z elementów niemających charakteru odróżniającego np. oznaczeń generycznych lub opisowych. Co do zasady, uznaje się, że znak ruchomy złożony z oznaczeń opisowych lub generycznych nie ma charakteru odróżniającego, chyba że przedstawiona sekwencja ruchów nabierze charakteru odróżniającego. Przykładowym oznaczeniem jest gest chwytających się dłoni zarejestrowany przez Nokię (EUTM 003429909).
Źródło: Baza danych Europejskiego Urzędu ds. Własności Intelektualnej
- Znak holograficzny
Znak holograficzny to oznaczenie posiadające cechy hologramu. Co to oznacza? Najprościej rzecz ujmując jest to po prostu trójwymiarowy obraz. Zazwyczaj znaki holograficzne składają się z elementu słownego lub graficznego. Zgodnie ze Wspólnym komunikatem przyjmuje się, że „dwa oznaczenia mogą być podobne pod względem wizualnym ze względna zbieżne lub podobne odróżniające elementy słowne lub graficzne, nawet jeśli występuje odmienny efekt holograficzny” (Wspólny komunikat, Nowe rodzaje znaków: badanie wymogów formalnych i podstaw odmowy, European Union Intellectual Property Network, kwiecień 2021 r., s. 16). Przykładowym znakiem holograficznym jest znak zarejestrowany przez Eve Holdings Inc. dla wyrobów tytoniowych (EUTM: 002559144).
Źródło: Baza danych Europejskiego Urzędu ds. Własności Intelektualnej
- Znak multimedialny
Znakiem multimedialnym jest każde oznaczenie składające się z połączenia elementów obrazowych i dźwiękowych. Dodatkowo oznaczenie multimedialne może zawierać elementy słowne lub dodatkowe elementy graficzne. Znaki multimedialne są oceniane według takich samych kryteriów jak pozostałe znaki. Znak multimedialny powinien być utrwalony na trwałym nośniku umożliwiającym jednoczesne odtworzenie dźwięku i obrazu np. plik wideo. Przykładem znaku multimedialnego jest oznaczenie zarejestrowane przez Fabrykę Futbolu sp. z o.o. i Wspólnicy sp.k. zarejestrowanego dla klasy 9, 35, 36, 38 oraz 41 klasyfikacji nicejskiej tj. m.in. komputerowych baz danych, produkcji materiałów reklamowych i reklam oraz usług organizowania gier i konkursów.
Źródło: Rejestr znaków towarowych Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej
Zamknięty katalog oznaczeń?
Ani przepisy unijne ani przepisy PWP nie przewidują zamkniętego katalogu oznaczeń, które mogą być zgłaszane do rejestru znaków towarowych. Teoretycznie zgłaszający mogę ubiegać się o prawo ochronne dla każdego oznaczenia odróżniającego towary danego przedsiębiorcy. Jednakże praktyka pokazuje, że wnioskodawcy zgłaszający niekonwencjonalne znaki towarowe często napotykają trudności techniczne w ich rejestracji związane ze sposobem przedstawienia niekonwencjonalnych znaków takich jak np. zapach czy smak. Najbliższe lata pokażą w jakim kierunku będzie się kształtować linia orzecznicza w tym zakresie. Być może czeka nas rewolucja?
(Oprac. adw. Małgorzata Nowotnik-Zajączkowska oraz apl. radcowski Magdalena Werner)
[1] Wytyczne Prezesa Urzędu Patentowego RP (2020) w: Wiadomości Urzędu Patentowego, 16/2020, Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej, s. 28.
[2] Wytyczne Prezesa Urzędu Patentowego RP (2020) w: Wiadomości Urzędu Patentowego, 16/2020, Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej, s. 29.
[3] Wspólna praktyka, Nowe rodzaje znaków: badanie wymogów formalnych i podstaw odmowy, European Union Intellectual Property Network, kwiecień 2021 r., s. 5.
