Zmiany terminów przedawnienia roszczeń
9 lipca 2018 r. weszły w życie zmiany przepisów regulujących okres przedawnienia w zakresie roszczeń cywilnych wprowadzone na mocy ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 1104).
W ramach zmian, o których mowa powyżej, w art. 117 k.c. dodano § 2¹ zgodnie z którym po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi. Zmianie uległ również art. 118 k.c. Wedle jego dotychczasowej treści podstawowy termin przedawnienia wynosił 10 lat. Obecnie został on skrócony do lat 6. Jednocześnie bez zmian pozostał okres przedawnienia roszczeń okresowych oraz związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, który nadal wynosi 3 lata. Po nowelizacji koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata. Do 6 lat skrócono również okres przedawnienia roszczeń stwierdzonych prawomocnymi orzeczeniami sądów lub innych organów powołanych do rozpoznawania spraw danego rodzaju albo orzeczeniami sądów polubownych, jak również roszczeń stwierdzonych ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd. Jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenie okresowe należne w przyszłości przedawnia się z upływem trzech lat. Zmianie uległ również art. 568 § 2 k.p.c., zgodnie z którym przysługujące z tytułu rękojmi roszczenia o usunięcie wady lub wymianę rzeczy sprzedanej na wolną od wad przedawnia się z upływem roku, licząc od dnia stwierdzenia wady. Jeżeli kupującym jest konsument, bieg terminu przedawnienia nie może zakończyć się przed upływem terminów określonych w § 1 art. 568 k.c. (5 lat w zakresie nieruchomości oraz 2 lata odnośnie ruchomości).
Zgodnie z dodanym art. 117¹ § 1 k.c. w wyjątkowych przypadkach Sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności. Tym samym w razie próby uzyskania zasądzenia roszczenia przedawnionego koniecznym będzie wykazanie zaistnienia względów słuszności w stanie faktycznym danej sprawy, co oczywiście będzie weryfikowane przez Sąd. Zatem próby uzyskania korzystnych wyroków w zakresie roszczeń przedawnionych będą możliwe, ale ich powodzenie będzie każdorazowo zależne od stanu faktycznego danej sprawy. Zgodnie z art. 117¹ § 1 z ust. 2 k.c. Sąd powinien brać pod uwagę m.in. długość terminu przedawnienia, długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia oraz charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia. Biorąc zatem pod uwagę powyższe przesłanki należy uznać, że uzyskanie korzystnego dla wierzyciela wyroku w przypadku przedawnionego roszczenia będzie w praktyce sądowej wyjątkiem.
Niezależnie od skrócenia dotychczasowych terminów przedawnienia, należy pamiętać, że nowelizacja przepisów wprowadziła również brak konieczności podnoszenia zarzutu przedawnienia przez pozwanego konsumenta czyli fakt przedawnienia roszczenia będzie brał pod uwagę sąd z urzędu, a nie jak do tej pory tylko na zarzut drugiej strony.
Należy mieć na względzie, że zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy zmieniającej do roszczeń powstałych przed dniem jej wejścia w życie i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych stosuje się od dnia wejścia w życie ustawy przepisy ustawy zmienianej. Tym samym do tychże roszczeń zastosowanie mają nowe okresy przedawnienia, jak również obowiązek obligatoryjnego badania przez Sąd ewentualnego przedawnienia wnoszonych roszczeń.
Przytoczone powyżej zmiany miały na celu przede wszystkim ochronę praw konsumentów, którzy mogli czuć się zagrożeni działaniami firm windykacyjnych, które nabywały, a następnie podejmowały próby dochodzenia roszczeń, których termin przedawnienia niejednokrotnie upłynął już kilka lat wcześniej. Nie sposób obecnie stwierdzić jaki wpływ rzeczona nowelizacja będzie miała na praktykę orzeczniczą oraz obrót gospodarczy. Zasadne jest jednak założenie, że przynajmniej w pierwszym okresie obowiązywania nowego brzmienia przepisów regulujących przedawnienie roszczeń majątkowych, liczba pozwów nie ulegnie zmianie, a jedynie pewnej modyfikacji zostanie poddane ich uzasadnienie poprzez położenie nacisku na wykazanie względów słuszności, które miałyby warunkować zasadność pominięcia przez Sąd kwestii przedawnienia roszczenia.
W toku analizy zmian regulujących terminy przedawnienia roszczeń majątkowych podkreślić należy, że dotychczasową treść zachował art. 123 § 1 k.c., wedle którego bieg terminu przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia, przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje, bądź też przez wszczęcie mediacji.
Z międzynarodowej praktyki Kancelarii wynika, że w wielu krajach terminy przedawnienia są podobnej długości a nawet krótsze, ale przerwanie biegu terminu przedawnienia nie jest tak sformalizowane jak w prawie polskim. Zgodnie z treścią § 195 BGB (Bürgerliches Gesetzbuch) podstawowy termin przedawnienia roszczeń majątkowych w prawie niemieckim wynosi 3 lata. Ogólne przesłanki warunkujące przerwanie biegu przedawnienia zostały sprecyzowane przez niemieckiego ustawodawcę w § 204 BGB. Pośród nich wymieniono chociażby wniesienie pozwu w sprawie. Warto jednak zauważyć, że z kolei § 203 BGB jako podstawę przerywającą bieg przedawnienia wskazuje wszczęcie pozasądowych negocjacji pomiędzy stronami sporu. Należy zwrócić uwagę na odformalizowany charakter tej przesłanki w stosunku do okoliczności wskazanych w Kodeksie Cywilnym, który wymaga zawezwania do próby ugodowej przed sądem, względnie rozpoczęcia formalnych mediacji. Z kolei według prawa hiszpańskiego przerywa bieg przedawnienia już pisemne wezwanie do zapłaty skierowane do dłużnika. Podsumowując, warto jest przejrzeć wszystkie wierzytelności oraz ustalić czy na podstawie nowych przepisów nie ulegają przedawnieniu w tym roku oraz podjąć stosowane kroki prawne w celu ich dochodzenia.
Piotr Gąsowski (adwokat)
