Czy postępowanie gospodarcze wprowadzone nowelizacją kodeksu postępowania cywilnego z 2019 r. jest szansą czy zagrożeniem dla przedsiębiorców?
7 listopada 2019 r. weszły w życie przepisy kodeksu postępowania cywilnego wprowadzające ponownie (po ponad 10 latach) postępowanie gospodarcze do procesu cywilnego. Nie jest to jednak prosty powrót do znanych już wcześniej rozwiązań. Nowelizacja przywraca prekluzję dowodową, ale wprowadza również zupełnie nowe instytucje procesowe np. umowę dowodową czy pomocniczy charakter zeznań świadków. Poniżej zostaną omówione wybrane zagadnienia postępowania gospodarczego i ich znaczenie dla przedsiębiorców. Warto pamiętać, że nowe przepisy znajdą zastosowanie do spraw gospodarczych wszczętych po 6 listopada 2019 r.
Postępowanie gospodarcze nie tylko w sprawach między przedsiębiorcami
Sprawami gospodarczymi w rozumieniu art. 458 (2) kpc czyli rozpoznawanymi w postępowaniu gospodarczym są nie tylko sprawy między przedsiębiorcami, ale również m.in. sprawy z umów o roboty budowlane oraz ze związanych z procesem budowlanym umów służących wykonywaniu robót budowlanych, z umów leasingu czy przeciwko osobom odpowiadającym za dług przedsiębiorcy, także posiłkowo lub solidarnie, z mocy prawa lub czynności prawnej. Oznacza to w praktyce, że również roszczenia „zwykłej” osoby zawierającej umowę o wybudowanie domu lub jego remont będą kwalifikowane jako sprawa gospodarcza, nawet jeżeli remontu nie będzie wykonywał przedsiębiorca. Warto zwrócić uwagę, że sprawą gospodarczą są również roszczenia „zwykłej” osoby w stosunku do firmy leasingowej czy kierowane do poręczyciela w związku z długiem przedsiębiorcy (np. do żony, która poręczyła za kredyt męża – przedsiębiorcy).
Prekluzja dowodowa
Powód w pozwie, a pozwany w odpowiedzi na pozew są zobowiązani powołać wszystkie twierdzenia i dowody. Dowody, które nie zostaną zgłoszone w pozwie lub odpowiedzi na pozew zostaną przez sąd pominięte, chyba, że strona uprawdopodobni iż 1/ ich powołanie nie było możliwe albo 2/ potrzeba ich powołania wynikła później. Uwaga, jeżeli zaistnieje jedna z okoliczności 1/ lub 2/ to strona powołująca się na te okoliczności ma tylko dwa tygodnie od ich zaistnienia na powołanie nowych twierdzeń lub dowodów. Niedotrzymanie tego terminu spowoduje pominięcie dowodów i twierdzeń jako spóźnionych.
Korzystną dla pozwanego okolicznością jest to, że sąd może wyznaczać dłuższe terminy na złożenie odpowiedzi na pozew, niż w starym postępowaniu gospodarczym, w którym obowiązywał termin 2 tygodni. Jest to ważna zmiana, gdyż w skomplikowanych sprawach gospodarczych trudno było zachować termin 2 tygodni do złożenia wszystkich dowodów i podniesienia wszystkich zarzutów.
Zakaz występowania z nowymi roszczeniami w toku postępowania
Po wszczęciu sprawy nie można występować z nowymi roszczeniami zamiast lub obok dotychczasowych. Jednakże w przypadku zmiany okoliczności powód może żądać, zamiast pierwotnego przedmiotu sporu, jego równowartości lub innego przedmiotu, a w sprawach o świadczenie powtarzające się może nadto rozszerzyć powództwo o świadczenia za kolejne okresy. Powództwo wzajemne jest niedopuszczalne.
Umowa dowodowa
Nowelizacja wprowadza nieznane polskiemu prawu rozwiązanie tj. umowę dowodową. Strony mogą się umówić na wyłączenie określonych dowodów w postępowaniu w sprawie z określonego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy (umowa dowodowa). Umowę dowodową zawiera się na piśmie pod rygorem nieważności albo ustnie przed sądem. W przypadku wątpliwości uważa się, że umowa późniejsza utrzymuje w mocy te postanowienia umowy wcześniejszej, które da się z nią pogodzić. Umowa dowodowa zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważna.
Oznacza to w praktyce, że strony mogą zawrzeć osobną umowę dowodową lub tylko klauzulę w umowie o współpracy, w której wyłączą w ewentualnym postępowaniu sądowym np. dowód z przesłuchania stron (członków zarządów spółek), określone kategorie dokumentów, dowód z opinii biegłego itd. Należy się niestety spodziewać, że treść takiej umowy lub klauzuli będzie narzucana przez podmiot silniejszy zatem warto dokładnie czytać wszystkie postanowienia umowy przed jej podpisaniem.
Sąd nie może dopuścić z urzędu dowodu wyłączonego umową dowodową, ale ustawodawca zostawił inną „furtkę” dla sądu. Otóż fakty, które miałyby zostać wykazane dowodami wyłączonymi przez umowę dowodową, sąd może ustalić na podstawie twierdzeń stron, biorąc pod rozwagę całokształt okoliczności sprawy. Jeżeli ustalenia wymaga rozmiar należnego świadczenia, przepis art. 322 kpc stosuje się odpowiednio. Trudno jednak sobie wyobrazić w jaki sposób na podstawie art. 322 kpc sędzia nie posiadający wiedzy specjalistycznej będzie w stanie ustalić wartość odszkodowania w skomplikowanej sprawie budowlanej, kredytowej czy z zakresu IT, jeżeli strony wyłączą w umowie dowodowej dowód z opinii biegłego.
W trakcie postępowania będzie można podnieść zarzut nieważności lub bezskuteczności umowy (klauzuli) dowodowej, ale w ściśle określonych terminach tj. najpóźniej na posiedzeniu, na którym powołano się na tę umowę, a jeśli uczyniono to w piśmie procesowym – najpóźniej w następnym piśmie procesowym albo na najbliższym posiedzeniu. Warto jednak pamiętać, że wykazanie nieważności lub bezskuteczności umowy (klauzuli) dowodowej jest bardzo trudne, a zatem nie należy ich pochopnie zawierać.
Dokumenty kluczem do wygrania w sprawie gospodarczej
Przed nowelizacją pierwszoplanową rolę w postępowaniu dowodowym odgrywały zeznania świadków. Według nowego postępowania gospodarczego dowód z zeznań świadków sąd może dopuścić jedynie wtedy, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w przypadku ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Ponadto czynność strony, w szczególności oświadczenie woli lub wiedzy, z którą prawo łączy nabycie, utratę lub zmianę uprawnienia strony w zakresie danego stosunku prawnego, może być wykazana tylko dokumentem, o którym mowa w art. 77 (3) kodeksu cywilnego, chyba że strona wykaże, że nie może przedstawić dokumentu z przyczyn od niej niezależnych. Dokumentem o którym mowa w art. 77 (3) kodeksu cywilnego jest nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią np. dokument pisemny, e-mail, sms itp.
Z powyższych regulacji wynika, że pierwszoplanową rolę w postępowaniu gospodarczym będą miały dokumenty, a zatem należy pamiętać o starannym dokumentowaniu wszystkich najważniejszych etapów związanych z realizacją umowy, a wcześniej jej negocjowaniem. Warto dodać, że nowelizacja wprowadza również możliwość złożenia przez świadka zeznań na piśmie, a zatem sąd może wydać wyrok w sprawie gospodarczej nie przesłuchując osobiście ani jednego świadka.
Termin wydania orzeczenia przez sąd
W postępowaniu gospodarczym sąd powinien wydać szybko rozstrzygnięcie. Przewodniczący i sąd są obowiązani podejmować czynności tak, by rozstrzygnięcie w sprawie zapadło nie później niż sześć miesięcy od dnia złożenia odpowiedzi na pozew. Jeżeli odpowiedź ta była dotknięta brakami, termin ten biegnie od dnia usunięcia tych braków, a jeżeli jej nie złożono – od dnia upływu terminu do jej złożenia. Biorąc jednak pod uwagę, że sądy są bardzo obłożone, to wydanie orzeczenia w terminie sześciu miesięcy jest mocno wątpliwe, chyba, że sądy rzeczywiście będą wydawały orzeczenia tylko na podstawie dokumentów, bez słuchania świadków.
Wyrok tytułem zabezpieczającym
Wyrok pierwszej instancji wydany w postępowaniu gospodarczym zasądzający świadczenie w pieniądzu lub rzeczach zamiennych stanowi tytuł zabezpieczenia wykonalny bez nadawaniu mu klauzuli wykonalności. Oznacza to w praktyce, że powód po korzystnym dla niego wyroku sądu pierwszej instancji nie czekając na jego uprawomocnienie będzie mógł zgłosić się do komornika, aby zabezpieczyć zasądzone świadczenie.
Brak woli polubownego rozwiązania sprawy może mieć konsekwencje finansowe
Niezależnie od wyniku sprawy sąd może obciążyć kosztami procesu w całości lub części stronę, która przed wytoczeniem powództwa zaniechała próby dobrowolnego rozwiązania sporu, uchyliła się od udziału w niej lub uczestniczyła w niej w złej wierze i przez to przyczyniła się do zbędnego wytoczenia powództwa lub wadliwego określenia przedmiotu sprawy.
Posiedzenie przygotowawcze i plan rozprawy
Nowelizacja z 7 listopada 2019 r. wprowadza również do wszystkich rodzajów postępowań, w tym do postępowania gospodarczego, posiedzenie przygotowawcze i plan rozprawy. Ze względu na złożoność tych instytucji zostaną one omówione w osobnym materiale umieszczonym na stronie Kancelarii. W tym miejscu należy jedynie wskazać, że jeżeli sądy rzeczywiście będą dążyły do zachowania terminu sześciu miesięcy do wydania orzeczenia to najprawdopodobniej w sprawach gospodarczych nie będą wyznaczały posiedzenia przygotowawczego.
Czy można „uciec” z postępowania gospodarczego do zwykłego trybu?
Jeżeli strona, która nie jest przedsiębiorcą lub jest przedsiębiorcą będącym osobą fizyczną, złoży wniosek o rozpoznanie sprawy z pominięciem przepisów o postępowaniu gospodarczym sąd przekaże sprawę do zwykłego trybu. Trzeba uważać jednak na termin złożenia takiego wniosku, gdyż jest bardzo krótki. Wniosek można złożyć w terminie tygodnia od dnia doręczenia przez sąd pouczeń dotyczących praw strony, a jeżeli strona jest reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika to ww. wniosek powinien się znaleźć w pozwie albo pierwszym piśmie procesowym pozwanego.
(oprac. adwokat Małgorzata Nowotnik-Zajączkowska)
