Sytuacja prawna uchodźców z Ukrainy w Polsce
Wojna w Ukrainie spowodowała przymusową migrację ludności ukraińskiej na tereny państw ościennych. Największa grupa osób uciekająca przed wojną przedostała się do Polski. Jest to ponad 2,5 mln osób. Tak duża liczba uchodźców z Ukrainy wymusiła ustawowe uregulowanie ich pobytu w Polsce.
12 marca 2022 r. uchwalono Ustawę o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (Dz.U.2022.583), która już weszła w życie. Wprowadzone w ustawie rozwiązania mają umożliwić zwiększenie pomocy ukraińskim obywatelom przebywającym w Polsce w związku z agresją militarną Rosji. Poniżej pokrótce przedstawimy najważniejsze regulacje zawarte w ww. Ustawie.
Legalizacja i przedłużenie pobytu
Pobyt obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski w związku z działaniami wojennymi na terenie ich państwa i deklarują zamiar pozostania, uznaje się za legalny od dnia 24 lutego 2022 roku przez kolejne 18 miesięcy. Legalny jest również pobyt dziecka, które urodziło się już na terenie Polski. Powyższych zasad nie stosuje się do obywateli Ukrainy, którzy m.in. posiadają zezwolenie na pobyt stały, zezwolenie na pobyt czasowy, status uchodźcy. Pobyt obywatela jest rejestrowany przez określoną placówkę Straży Granicznej, w miejscu, w którym obywatel Ukrainy przekroczył granicę. Natomiast jeśli przekroczenie granicy nie zostało zarejestrowane, obywatel Ukrainy powinien nie później niż w ciągu 60 dni od dnia przekroczenia granicy złożyć wniosek o rejestrację pobytu. Obywatelom Ukrainy na ich wniosek są nadawane również nr PESEL przez organy wykonawcze gmin, do których wniosek został złożony. W imieniu osób, które nie posiadają pełnej zdolności do czynności prawnych lub jest ona ograniczona, wniosek składa rodzic, opiekun, kurator lub osoba sprawująca faktyczną pieczę nad dzieckiem. Dla obywateli Ukrainy, którym nadany został przez polskie organy nr PESEL, prowadzony jest odrębny rejestr.
Wykonanie pracy
Ustawa dała obywatelom Ukrainy, których pobyt jest już zalegalizowany, prawo do wykonywania pracy na terytorium RP w okresie pobytu, jeżeli podmiot powierzający wykonywanie pracy powiadomi w terminie 14 dni od dnia podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy powiatowy urząd pracy właściwy ze względu na swoją siedzibę lub miejsce zamieszkania. Dodatkowo obywatel Ukrainy może zarejestrować się jako osoba bezrobotna i zostać uznany za taka osobę.
Pomoc od jednostek samorządu terytorialnego oraz wojewody
Pomoc obywatelom Ukrainy, którzy przebywają na terytorium RP udzielana przez wojewodę i jednostki samorządu terytorialnego ma polegać na pomocy w zakwaterowaniu, zapewnieniu całodziennego wyżywienia, zapewnieniu transportu do miejsc zakwaterowania, finansowaniu przejazdów środkami transportu publicznego oraz specjalistycznego transportu przeznaczonego dla osób z niepełnosprawnością, zapewnieniu środków czystości i higieny osobistej oraz innych produktów.
Ponadto dla osób (szczególnie dla osób fizycznych prowadzących gospodarstwo domowe), które zapewnią zakwaterowanie i wyżywienie obywatelowi Ukrainy, na wniosek jest przyznawane świadczenie pieniężne, jednak nie dłużej niż za okres 60 dni.
Prawo do świadczeń
Obywatele Ukrainy przebywający legalnie na terytorium Polski maja tak jak obywatele Polski prawo do:
a. świadczenia rodzinnego
b. świadczenia wychowawczego
c. świadczenia 500+
d. rodzinnego kapitału opiekuńczego
e. świadczenia na dobry start
f. dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku
g. świadczeń pomocy społecznej przy spełnieniu wymogów do uzyskania ww. świadczeń tak jak obywatele Polski.
Ponadto każdemu obywatelowi Ukrainy przysługuje jednorazowe świadczenie w wysokości 300 złotych na utrzymanie, w szczególności na pokrycie wydatków na żywność, odzież, obuwie, środki higieny osobistej oraz opłaty mieszkaniowe.
Działalność uczelni wyższych
Studenci ukraińscy, którzy uciekli przed wojną do Polski i chcą kontynuować kształcenie będą mieli taką możliwość na polskich uniwersytetach nawet wtedy, gdy wszelkie dokumenty poświadczające etap studiów i zdane egzaminy zostały na Ukrainie. W tym celu polskie uczelnie po oświadczeniu ukraińskiego studenta, co do odbytych lat studiów i uzyskanych wynikach, przeprowadzą weryfikację ww. oświadczenia i podejmą decyzję o przyjęciu na dalsze studia.
Natomiast polscy obywatele lub obywatele ukraińscy, którzy oświadczą, że wykonywali zawód nauczyciela akademickiego na uczelni wyższej na terytorium Ukrainy i posiadają wymagany tytuł zawodowy lub stopień naukowy i odpowiednie kwalifikacje do zajmowania danego stanowiska, będą mogli być zatrudnieniu jako nauczyciele akademiccy bez przeprowadzenia konkursu, którym objęci są obywatele polscy.
Działalność gospodarcza
Zgodnie z przepisami Ustawy obywatele Ukrainy uzyskują prawo do podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej tak, jak obywatele Polski. Warunkiem jest legalizacja pobytu i nadanie numeru PESEL. Gdy upłynie ustawowy termin pobytu w Polsce działalność gospodarcza podlega wykreśleniu z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.
Opieka medyczna
Zgodnie z Ustawą obywatele ukraińscy legalnie przebywający na terytorium Polski będą mieli dostęp do opieki medycznej obejmującej świadczenia opieki zdrowotnej na zasadach i w zakresie, w jakim osobom objętym obowiązkowym lub dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym przysługuje prawo do świadczeń na podstawie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej. Świadczenia opieki zdrowotnej będą udzielane przez świadczeniodawców na podstawie umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej oraz przez apteki na podstawie umów na realizację recept, zawartych z Narodowym Funduszem Zdrowia. Koszty powyższych świadczeń mają być rozliczane przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Natomiast środki finansujące wykonywanie świadczeń mają być finansowane z budżetu państwa.
Inne rozwiązania
Oprócz powyższych kwestii Ustawa reguluje też utworzenie Funduszu Pomocy, zapewnienie pieczy zastępczej dla pozbawionych opieki i wychowania rodziców dzieci będących obywatelami Ukrainy, tworzenie żłobków lub klubów dziecięcych w celu zapewnienia opieki nad dziećmi w wieku do lat 3, bezpłatną pomoc psychologiczną oraz pomoc żywnościową w ramach Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym w formie „paczek”.
Ważna regulacja
Ustawa wskazana we wstępie, regulująca sytuację obywateli ukraińskich w Polsce, porusza wiele istotnych obszarów życia m.in.: bezpieczeństwo pobytu, zdrowie, pracę i edukację. Z pewnością jest ona ważnym aktem prawnym dla obywateli Ukrainy szukających w naszym kraju schronienia przed wojną i umożliwi stworzenie im odpowiednich warunków do życia w Polsce. Warto tu wspomnieć choćby o nadawaniu obywatelom Ukrainy numeru PESEL, co umożliwi im podjęcie legalnej pracy zarobkowej, skorzystanie ze świadczeń medycznych czy dostęp do systemu edukacji.
Można się jednak spodziewać, że ustawa będzie wymagała wprowadzenia kilku poprawek, bo jak to zwykle bywa z aktami prawnymi uchwalanymi ad hoc i w pośpiechu, znajduje się w niej sporo nieścisłości.
(oprac. aplikant adwokacki Klaudia Boniec)
